خبرآنلاین نوشت: اگر تولستوی ادیب روس، رمان «جنگ و صلح» را در قرن ۱۹ و در موقعیت جنگ‌های ناپلئونی نوشت، سیاستمداران قرن امروز روس در تقابل با جهان غرب، نسخه «نه جنگ، نه صلح» را برای تهران نوشته‌اند. سخنان سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه بعد از مرگ برجام تضعیف‌کننده جایگاه میانه‌روها در ایران بود و بر آتش توپخانه تندروها علیه محمدجواد ظریف دامن زد. پس از این اظهارات ظریف دوباره به روایت از نقش غیرسازنده روس‌ها در مذاکرات هسته‌ای پرداخت.
لاوروف بعد از ۱۰ سال، آن هم بعد از اسنپ‌بک زبان باز کرد
چندر روز پیش سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه، نقش مسکو در گنجاندن مکانیسم ماشه در برجام را رد کرده بود و با ادعای اینکه اسنپ‌بک حاصل مذاکرات نهایی بین تهران و واشنگتن در برجام گنجانده شد، گفت: «بقیه طرف های مذاکره‌کننده عملا ناظر بودند و شرکای ایرانی ما این فرمول را که یک دام حقوقی بود، پذیرفتند، ما دلیلی برای مخالفت نداشتیم.»
وزیر خارجه روسیه این اظهارات را در حالی مطرح کرده که ۱۰ سال از تاریخ امضای برجام و سه هفته از پایان عمر این توافق در پی فعال شدن اسنپ‌بک می‌گذرد. چرایی بیان این مطالب در این مقطع زمانی سوالی است که در بخشی از واکنش محمدجواد ظریف دیده می‌شود. در پی اظهارات لاوروف، محمدجواد ظریف بار دیگر از نقش مخرب روس‌ها در روند مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ روایت کرد و گفت: «نه تنها اسنپ بک برای روزهای آخر مذاکرات نبود بلکه اختصاص به گفت وگوهای بین بنده و جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز نداشت.»
ظریف در سخنان خود خط قرمز روس‌ها را داشتن روابط عادی ایران با جهان دانسته است. یکی از مواردی که او به آن پرداخته، پیشنهاد لحظه آخری روس‌ها و فرانسوی‌ها بود که می‌توانست مرگ برجام را زودتر به همراه داشته باشد. بنا بر روایت ظریف این پیشنهاد به گونه ای بود که ایران هر شش ماه یکبار برای رفع تحریم‌های خود باید با ۱۵ عضو شورای امنیت سازمان ملل وارد مذاکره می‌شد.
این اولین باری نبود که این مطالب از زبان ظریف شنیده می‌شد. در اواخر دوران مسئولیت ظریف در دستگاه دیپلماسی، فایل صوتی مصاحبه او با عنوان «تاریخ شفاهی دولت تدبیر و امید» با سعید لیلاز درز کرد که در بخشی از آن به کارشکنی روس‌ها در خصوص مذاکرات می‌پرداخت. ظریف آنجا صراحتا گفته بود که روسیه حداکثر تلاشش را کرد برجام به نتیجه نرسد. وقتی هم مذکرات به توافق نزدیک‌تر شد روس‌ها مانع‌تراشی کردند. او گواه این موضوع را غیبت وزیر خارجه روسیه در عکسی دانست که پس از امضای برجام با حضور سایر وزرای خارجه کشورهای ۱+۵ گرفته شد. ظریف آنجا نیز از پیشنهاد روس‌ها و فرانسوی‌ها برای تمدید شش ماه یکبار مجوز از شورای امنیت سازمان ملل خبر داده بود.
نسخه «نه جنگ، نه صلح» مسکو برای ایران
مسکو که دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل بوده است در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد یکی از کشورهایی بود که با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل همراهی کرده بود. این موضوع در سخنان ظریف هم به چشم می‌خورد؛ آنجا که گفته «همین روسیه به دلیل حضور ایران در فصل هفت منشور ملل متحد مانع عضویت ایران در سازمان شانگهای شده بود.»
روسیه یکی از کشورهایی است که خود درگیر تحریم‌های بین‌المللی است و به باور ناظران در شرایط تحریم ایران می‌تواند دست بالایی در فروش نفت خود پیدا کند. حسن روحانی در دولت خود در واکنش به کارشکنی‌هایی که در خصوص مذاکرات وجود داشت، اصطلاح کاسبان تحریم را به کار می‌برد. البته روحانی نامی در این مورد از روس‌ها نام نبرده بود و بیشتر به نظر می‌رسید که منظورش مخالفان داخلی دولت او بود. اما در شرایطی که سایه تحریم‌های شورای امنیت بر سر ایران سنگینی می‌کند اظهارات لاوروف تضعیف‌کننده موقعیت گروه‌های میانه‌رو در تهران است که راه عبور از بحران را در مذاکره و دیپلماسی میدانند.
اما روسیه دنبال چه موقعیتی برای ایران است؟ پاسخ ظریف آن بود که ایران در حالت نه جنگ و نه صلح قرار بگیرد. وزیر اسبق امور خارجه این موضوع را اینگونه روایت کرده است: «من همچنان اعتقاد به روابط راهبردی با روسیه و چین دارم اما این‌ها به خاطر ما کاری نمی‌کنند. روس‌ها عریان سیاست خود را بیان می‌کنند. روسیه کشور مهمی در همسایگی ماست ولی دو خط قرمزدارد اول اینکه ایران نباید هیچ وقت با دنیا روابط آرام داشته باشد و دوم اینکه نباید با دنیا به درگیری برسد برای همین روسیه طرفدار توافق موقت ژنو بود چون استخوان لای زخم را نگه می‌داشت و مانع درگیری هم می‌شد.» ظریف مصداق این موضوع را «خبری کردن سفر سردار سلیمانی به مسکو» و «فاش کردن ارسال پهپادهای ایرانی» عنوان کرده است.
ارتباط مناسب با غرب به نفع روسیه نیست
رجب صفروف، مدیرکل پیشین مرکز مطالعه ایران معاصر روسیه یک سال پیش از توافق ایران ۱+۵ در برجام در گفتگویی با روزنامه شرق، گفته بود که اینکه ایران روابط خوبی با غربی‌ها داشته باشد اصلا به نفع روسیه نیست و می‌تواند آغاز فروپاشی روسیه باشد.
صفروف، در خصوص رای به تحریم ایران گفته بود که «زمانی که روسیه به تحریم‌ها پیوست زمان مدودف بود و پس از آن پوتین اعلام کرد با تحریم‌های جدید موافق نیست.» با وجود این، صفروف هم از نقش غیرسازنده روسیه در مذاکرات روایت کرده بو گفته بود: «زمانی که همه انتظار داشتند تا ایران و ۱+۵ به توافق برسند، پیشنهاد روسیه باعث شد که آمریکا و غرب دلیلی بیاورند که توافق صورت نگیرد و مذاکرات را تمدید کنند. پیشنهاد روسیه می‌گفت که ایران نیازی ندارد که حتی در سطح پنج‌درصد در خاکش غنی‌سازی انجام دهد، چراکه مسکو آن را به تهران می‌دهد. این باعث شد که انگلیس، فرانسه و آمریکا بگویند که روسیه دوست ایران است و حاضر شده این کار را بکند؛ از طرفی ما هم موافق غنی‌سازی ایران نیستیم، پس ایران چرا قبول ندارد؟ اگر پیشنهاد روسیه نبود، شاید توافق انجام می‌شد.»
برخی محافل افراطی گویی قبله خود را از کعبه به سمت کاخ کرملین کج کرده‌اند
احمد زیدابادی روزنامه نگار و تحلیلگر مسائل سیاسی در واکنش به سخنان ظریف در کانال تلگرامی خود نوشت: «نتیجه‌ای که من از این دو گزاره می‌گیرم این است که در هنگام عادی‌سازی رابطه با دنیا، باید حتی‌المقدور از روسیه حذر کرد، اما در هنگام خطر درگیری با دنیا، شاید میانجیگری روس‌ها مانع از تصادمی ویران‌کننده شود. از این زاویه، ورود پوتین به قصد کاهش یا کنترل یا مهار تشنج بین ایران و اسرائیل و شرکای غربی آن، اگر قرین موفقیت شود، به زیان کشور نخواهد بود بخصوص اینکه در این موقعیت خاص تاریخی، جلوگیری از درگیری، خواسته یا ناخواسته به روابطی آرام با دنیا ختم می‌شود. با توجه به نفوذی که روسیه در داخل کشور ما به دست آورده به طوری که برخی محافل افراطی گویی قبلۀ خود را از سوی کعبه به سمت کاخ کرملین کج کرده‌اند، خواه ناخواه روس‌ها شانس موفقیت بیشتری نسبت به دیگر کشورها در یک میانجیگری جدی دارند!»
با شروع شدن مذاکرات جامع، بازی روس‌ها شروع شد
مصداق دیگر ظریف از خط قرمز روس‌ها برای داشتن روابط عادی با دنیا آن بود که گفت: «گفتند ما اجازه نمی‌دهیم ایران سوخت تولیدی خود را در بوشهر بگذارد و اگر بگذارد ما امنیت هسته‌ای بوشهر را تایید نمی‌کنیم چون می‌دانستند اگر برجام به سرانجام برسد روابط ایران با دنیا عادی می‌شود و روابط عادی ایران با دنیا خط قرمز روس‌ها است.»
ظریف بخشی از تاریخ شفاهی دولت تدبیر و امید نیز سفر سردار سلیمانی در سال ۹۴ را به اقدامات روسیه مرتبط دانسته و گفته بود: «بهمن‌ماه ۹۳ و در شرایطی سخت درخواست سفر به مسکو را مطرح کرده بود اما روس‌ها ایشان را در تیر ۹۴ دعوت کردند. به تعبیر ظریف روسیه زمانی پذیرفت سردار سلیمانی به روسیه برود که برجام امضا شد.»
حمله به سفارت عربستان دو هفته قبل از اجرای برجام
در بخش دیگری از نیز به اتفاقات شش ماه منتهی به اجرای برجام اشاره کرده و حمله به سفارت عربستان و گرفتن دو کشتی آمریکایی را مصداق این موضوع دانسته بود. در حالی که قرار بود برجام از ۲۷ دی ماه اجرایی شود، دوازدهم دی ماه حمله به سفارت عربستان و ۱۰ روز بعد نیز دستگیری ملوانان آمریکایی رخ داد.
حسن روحانی، رئیس جمهور وقت نیز روایت کرده است که از زمان امضای برجام تا اجرای آن چندین توطئه برای ناکام ماندن توافق روی داده است. او سال گذشته در گفتگویی با روزنامه ایران گفت که در تیرماه ۹۴ که ما با ۱+۵ توافق کردیم، تا ۲۷ دی ۱۳۹۴ که این توافق اجرایی شد، چند توطئه اجرا کردند که این توافق شکسته شود: «در کویت خانه‌ای را که پر از اسلحه بود لو دادند، فردی که در ایران ۱۹ سال مخفی بود، فرستادند به لبنان و دستگیرش کردند، به عبری نوشتند ما می‌خواهیم اسرائیل را نابود کنیم و بالاخره سفارت عربستان را اشغال کردند. همه این‌ها بازی بود برای اینکه برجام اجرایی نشود. البته این‌ها روی پرده بود، پشت‌پرده هم اتفاقاتی بود که الان گفتنی نیست.»
در روزهای گذشته نیز فیلمی از سخنان حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم منتشر شد که در آن می‌گوید: برجام دوبار احیا نشد؛ یکی در سال آخر دولت روحانی که فدای منافع جناحی شد و دیگری در سال اول دولت مرحوم رئیسی که فدای منافع روسیه شد.
همدلی تندروها با لاوروف و حمله به ظریف
حسام الدین آشنا، مشاور حسن روحانی در دوران ریاست جمهوری او در شبکه اجتماعی ایکس خطاب به مخالفان دولت یازدهم و دوازدهم نوشت: «زبان روحانی و ظریف را باز نکنید؛ ضرر می‌کنید!» اشاره حسام‌الدین آشنا به حملات تندروهاست بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه آغاز شده است. مخالفان دولت گذشته در این مدت تلاش کرده اند دولت وقت و محمدجواد ظریف را مقصر شرایط کنونی جلوه دهند. اظهارات اخیر سرگئی لاوروف نیز که تقویت‌کننده جایگاه تندروهای مخالف مذاکره در ایران بود، جان تازه‌ای به این طیف سیاسی برای حمله مجدد به ظریف و روحانی داد؛ چنانکه مواضع اخیرشان با وزیر خارجه روس همدلی بیشتری داشت تا وزیر خارجه هموطن خود.
تندروها در شبکه‌های اجتماعی مدعی شده‌اند که مسکو تامین منافع ایران را در دستور کار قرار داده است و از سوی دیگر به ظریف حمله کردند. کانال نواصولگرا نوشت: ظریف هم آنقدر عاشقانه به مذاکره با آمریکا چشم دوخته و آن را برای خود تبدیل به ایدئولوژی کرده که نمی‌تواند واقعیت بیرونی را ببیند. نمی‌تواند تجربه دهه ۹۰ را ببیند. نمی‌تواند برجامی که خودش ساخته و پرداخته و حالا ما را به این نقطه رسانده را ببیند. نمی‌تواند نتیجه مذاکره دیگران در همین منطقه و بعد آتش رژیم صهیونی را ببیند. نمی‌تواند در چارچوب ذهنی خود بیاورد که ما اتفاقا در حال مذاکره با آمریکا بودیم و آنها به ما حمله کردند. ظریف دچار دگم‌اندیشی در سن بالا شده و دست برداشتن از مذاکره را برنمی‌تابد.
کیهان: ظریف دچار بحران شخصیت است
روزنامه کیهان در مطلبی ظریف را دچار بحران شخصیت خواند و مدعی شد که خودشیفتگی مزمن در تمام رفتارهای او مشهود است. این روزنامه نوشت: بررسی گفتارهای اخیر ظریف نشان می‌دهد او گرفتار آشفتگی فکری شدیدی است. از یکسو می‌گوید «دیپلماسی بدون قدرت نظامی بی‌فایده است»، از سوی دیگر توان موشکی را زیر سؤال می‌برد. گاهی دم از «حفظ منافع ملی» می‌زند، اما در عمل علیه متحدان استراتژیک ایران موضع می‌گیرد.
این تناقضات، نه از نبوغ دیپلماتیک، بلکه از بحران شخصیتی ناشی می‌شود که سال‌هاست دامن او را گرفته است. ظریف در واقع میان دو قطب متضاد در نوسان است: از یکسو میل به بازگشت به قدرت، و از سوی دیگر شرمساری از گذشته. همین تضاد است که گفتار او را پر از پارادوکس و تناقض کرده است.
جوان: ظریف عصبانی شده و دروغ و دلنگ انتقام می‌گیرد
خبرگزاری فارس در این زمینه نوشت: جناب ظریف تاکنون توضیح نداده چرا همان زمان برجام وقتی در مجلس و صداوسیما از او پرسیده شد ماجرای مکانیسم ماشه- که منتقدان برجام می‌گویند- چیست گفت «چنین چیزی در برجام نیست» و چرا الان به یکباره به یاد آورده که طراح مکانیسم ماشه روس‌ها بودند!؟ روس‌ها مانند چینی‌ها معتقدند ایران تعهدات خود را در برجام انجام داده و این آمریکا بود که از برجام خارج شد و یک طرفه برجام را نقض کرد. بر همین اساس فردا روس‌ها که رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل هستند می‌خواهند اعلام کنند برجام به نقطه پایانی خود رسیده و طبق روند قانونی باید تحریم‌های سازمان ملل لغو شود. در چنین موقعیتی ظریف مدام علیه روسیه سخن می‌گوید آن هم درباره چیزی که قبلاً خودش نمی‌دانست اصلا چنین چیزی در برجام وجود دارد!»
روزنامه جوان هم با خط مشابهی می نویسد: محمدجواد ظریف مستقیماً از حرف لاوروف عصبانی شده و انتقام آن را با دروغ و دلنگ از مردم و کشور و نظامی‌هایش می‌گیرد. ما هم می‌گوییم لاوروف دروغ گفته که ظریف خودش ماشه را پذیرفت؛ خودت را چه کنیم که گفتی مکانیسم ماشه در برجام نیست!؟ حالا ظریف مدعی شده است که روس‌ها دو خط قرمز دارند: یکی اینکه ایران با دنیا ارتباط نگیرد، دیگری اینکه ایران با دنیا درگیر نشود. استاندارد دروغ و مزخرف هم ارتقا یافت. اما نباید اجازه داد این حرف‌ها به نظامیان، مردم، کشور، تاریخ، ایران و انقلاب اسلامی توهین شود. فقط هم دهان متملق نیست که باید به آن خاک پاشید؛ دهان دروغ‌باز نیز هم! جز این تمام پلیدی‌ها در خانه‌ای جمع است و کلید آن دروغ است.
خبرگزاری دانشجو سخنان ظریف را «فرار روبه‌جلوی سردار دیپلماسی» خواند و مدعی شده است که کسی که از یکسو روزی بابت حماسه برجام سکه‌ها می‌گرفت و هیچ انتقادی هم به آن پذیرا نبود و از سوی دیگر اکنون هم به‌جای پذیرش اشتباهات دست به فرافکنی زده است.
خراسان: حرف‌های ظریف هزینه‌زاست
روزنامه خراسان با انتقاد از سخنان ظریف به خاطر سخنانی نوشته «روسیه‌ای که امروز او به آن می‌تازد، در سال ۱۳۹۹ یکی از مدافعان ایران در شورای امنیت بود. تحلیل این وضعیت نشان می‌دهد که اختلاف کنونی بیش از آن که ریشه در تاریخ داشته باشد، محصول رقابت‌های سیاسی امروز است.»
خراسان اظهارات ظریف را در شرایط کنونی هزینه‌زا دانسته چراکه به تعبیر این رسانه روباط تهران و مسکو اکنون به اوج راهبردی خود رسیده است. این روزنامه نوشت: درست در روزهایی که گفت‌وگوهای جدیدی میان تهران و مسکو در جریان است و سفر علی لاریجانی به روسیه نگاه‌ها را به سمت تعمیق این روابط جلب کرده، باز کردن پرونده اختلافات قدیمی می‌تواند دستاوردهای فعلی را تضعیف کند. مصلحت کنونی ایران، حفظ پل شرقی است؛ نه به معنای وابستگی، بلکه برای تعادل در مناسبات جهانی. حتی اگر بخشی از روایت ظریف درست باشد، زمان طرح آن مناسب نیست.
نماینده مجلس: اگر ظریف این موقعیت را درک نکند دادستانی باید او را احضار کند
مجتبی زارعی، نماینده مجلس نیز در واکنش به سخنان اخیر ظریف هم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: اگر دکتر ظریف بخواهد این موقعیت حساس را درک نکند دادستانی کل باید در مراقبت از امنیت ملی فورا او را احضار کند!
آقای ظریف! شما را فردی وطن خواه می شناسم اما اگر اینک در چارچوب مناسبات امنیت ملّی سکوت نکنید و باز هم گویا عیان شدن خسارتِ محض برجام را نخواهید ببینید و دفاع شخصی را بر دفاع ملّی ترجیح دهید دادستانی کل موظف است شما را بخاطر اخلال در امنیت ملی فورا احضار و ارشاد کند؛ لطفا وسط جنگ با آدمخواران ضد ایرانی به سود دشمن کوچه ای جدید باز نکنید!
حمله به وزیر خارجه روس ضد منافع ملی شد؟
حمله به ظریف اگرچه تازگی ندارد و رقیبان سیاسی از هر فرصتی برای حمله به مذاکره، برجام و ... استقبال می‌کنند، اما اظهارات وزیر خارجه روس که تضعیف‌کننده موقعیت میانه‌روها بود به جریان تندرو جان دوباره‌ای بخشیده است. تندروهایی که نماد سیاست خارجی نگاه به شرق بوده‌اند، به وزیر خارجه سابق خود می‌تازند و دلواپس روس‌ها شده‌اند و روایت ظریف از کارشکنی در برجام را ضدمنافع ملی میدانند!